Stop met jezelf stigmatiseren

Hard kan ik zijn in het uiten van mijn mening over je ervaringen uit het verleden gebruiken als een excuus voor gedrag in het heden of de toekomst. Tijdens een lange treinrit naar Amsterdam had ik het hierover met een vriendin. Als ik niet tevreden ben met een situatie, ben ik de enige die er wat aan kan doen. Dat maakt ook dat ik niet snap hoe je in een poel van ellende kan blijven hangen. Daar word je toch niet gelukkig van? Waarom doe je het jezelf dan aan? Alleen ik ben verantwoordelijk voor mijn eigen geluk. Ik bedoel, als ik mezelf al niet gelukkig kan maken hoe moet iemand anders dat dan doen? Is het überhaupt wel de bedoeling dat iemand anders mij gelukkig maakt? Of is het de bedoeling dat diegene bijdraagt aan mijn geluk?

“Ja maar Alka, sommige mensen blijven gewoon graag hangen in hun eigen stigma’s”, zei ze. Hier moest ik even over nadenken. Ik begreep haar punt en besloot wat dieper in de wereld van het stigma te duiken. Er zijn blijkbaar meerdere soorten stigma’s. Het publieke stigma; de stigmatisering vanuit de maatschappij, de opvattingen die we als mensen in een samenleving hebben waarbij we andere negatief neerzetten. Je hebt ook zelfstigma’s. Dit zijn eigenlijk de ‘labels’, of je die nou zelf hebt opgeplakt of niet, die je gebruikt als belangrijk onderdeel van je identiteit.

In mijn omgeving gebeurt dit in mindere mate met het gebruik van een ‘label’, gelukkig, maar bijvoorbeeld wel met het gebruiken van ervaringen. Daar word ik zo langzamerhand een beetje chagrijnig van. Iedereen doet het weleens, en dat is tot daaraantoe, maar het constant opwerpen en gebruiken als excuus, daar krijg ik een beetje de rambam van. ‘Ik gedraag me als een klootzak of een trut, want ik werd vroeger gepest.’ ‘Ik kan niet met geld omgaan, want mijn ouders hebben me dat nooit geleerd.’ ‘Ik ben een alcoholist, want mijn moeder was het ook.’ En een van de meest gehoorde: ‘omdat ik een moeilijke jeugd heb gehad.’

“Ik heb ook een pittige jeugd gehad, maar ik maak toch ook geen puinhoop van mijn leven of gebruik het als excuus voor mijn soms ietwat asociale gedrag. Waarom doen mensen dat?”, vroeg ik mijn vriendinnetje verbaasd. “Misschien omdat het makkelijker is dan onder ogen zien dat je de enige bent die je kan verlossen van je, vaak zelf gecreëerde, stigma’s. Niemand kan iets doen aan hoe je leeft en welke keuzes je maakt behalve jijzelf. De schuld geven aan het verleden is makkelijker, want dan ligt het tenminste niet bij jezelf en hoef je er dus ook niets aan te doen”, was het antwoord.

Natuurlijk ligt het allemaal genuanceerd. Je had het gevoel niet anders te kunnen, invloeden waren te groot. Begrijpelijk, maar moet je daar je hele leven in blijven hangen? Hoe werkt het als het niet je eigen opgelegde stigma is, maar mensen je het stigma hebben opgelegd? Ik ben, door een vrij onstuimige jeugd die ik goed heb doorstaan, altijd ‘een sterke meid’ genoemd. Op een gegeven moment heb ik dit zo ‘eigen’ gemaakt, dat ik altijd sterk was en dat ik eigenlijk bijna niet meer durfde toe te geven dat ook ik mijn zwakke momenten heb. Bijkomend effect: die laat ik dus ook absoluut niet zien, want ik ben sterk. Is dat dan hun fout? Kan ik hun verantwoordelijk houden voor het niet tonen van mijn zwakte? Nee! It’s on me (oké misschien niet in hele ernstige uitzonderlijke gevallen, maar over het algemeen wel). En dat is oké, want nu ik erachter ben dat ik niet altijd sterk wil, hoef of kan zijn, kan ik beginnen met mijn zwakkere, gevoelige kant te laten zien. Mijn stigma kan een ervaring worden die ik mee kan nemen in plaats van die mij tegenhoudt. Het is een onderdeel van mij, maar het definieert mij dus niet.

Of je nou wel of niet weet wat je stigma is, jij bent de enige die er iets aan kan veranderen. De enige die ervoor kan zorgen de stempels die je opgedrukt zijn je niet langer tegenhouden. En het maakt niet uit of dat nou stempels zijn die zelf hebt opgedrukt, iemand het voor je deed of het een ervaring was. Neem verantwoordelijkheid voor je eigen keuzes, eigen gedrag en gebruik de stigma’s niet als excuus om je te gedragen zoals je je gedraagt. Maak je er een zooi van? Gedraag je je kut? Kan je niet verdrietig zijn? Heb je bindingsangst? Schiet je snel uit je slof? Prima, maar neem je verantwoordelijkheid. Dat betekent dus ook, dat als je er zelf niet tevreden mee bent, jij degene bent die er wat aan kan veranderen.